Einstein Telescope ddu sunt galu progetende. Is istùdios de s’efetu suo fatos finas a como sunt duncas preliminares e annoados de sighidu, e sunt fundados sighende su Conceptual Design Study, finantziadu dae sa Comissione Europea pro mèdiu de su VII Programa Cuadru. Giai chi sunt preliminares, is istùdios de oe chi pertocant  s’efetu pesant una filera de dudas acapiadas a unas cantas solutziones esaminadas dae is espertos. Nointames, is miradas diferentes amostrant unu livellu artu de acòrdiu a pitzu de is efetos moltiplicadores pro sa produtzione, su valore annantu e su traballu.

FASE DE FRÀIGU. Su tempus pro sa fase de fràigu si pensat siat de non prus de 9 annos, ma istempos s’ant a istabilire a manera crara in sa fase de progetu operativu. At a fàghere nàschere unu muntone de rechestas de benes e servìtzios chi ant a pertocare impresas siat de su Paisu in ue s’agatat e siat cussas europeas, e chi at a batire una impellida in prus pro sa produtzione de benes e servìtzios intermèdios pro is impresasetotu.

GASTU DE S’ÒPERA. A die de oe, su prètziu totale de s’òpera ddu sunt avalorende e sa valutatzione de su torracontu sòtziu econòmicuest fata pighende a cunsideru unu valore de referimentu màssimu (configuratzione triangulare de su disveladore) de 1,7 miliardos de èuros, partzidu in chimbe macrocategorias: logu (1 miliardu de èuros), sistema de bòidu (497 milliones de èuros), criogenia (48 milliones de èuros), isulamentu sìsmicu (52 milliones de èuros), òtica (157 milliones de èuros).

TOTAL OUTPUT EFFECT (efetu totale pro su giru de afàrios). Su valore totale de is essidas cada annu de transatziones chi pertocant sufràigu de su ET (che pare a su faturadu totale de su giru de afàrios), chi nde essit a campu dae su tantis de sa dimanda direta e indireta in is 9 annos de fràigu, est cunsideradu de 6,184 miliardos de èuros.

VALUE ADDED EFFECT (valore annantu). Cunforma a su valore annantu, est a nàrrere limpiende su datu de su total output effect pro nde bogare is efetos de duplicatzione chi essint a campu ca in s’interis de sa cadena de su valore unas cantas transatziones tenent unu gastu pro una azienda e unu guadàngiu pro un’àtera, su valore totale est che pare a 2,263 miliardos de èuros. Custu efetu torrat cun su de su ProdotuInternu Lordu (PIL) ocasionadu fraighende su ET.

EMPLOYMENT EFFECT (efetos pro su traballu). In contu de efetos diretos e indiretos, si pensat chi ddoe ant a èssere prus o mancu 4.000 traballadores a tempus prenu cada annu pro is 9 annos de fràigu prevìdidos. Giai chi ddoe at a èssere su bisòngiu de unas cantas professionalidades in s’interis chi ddu sunt fraighende, nche ant a èssere ispetzialistas chi ant a pòdere traballare pro purratas de annu e duncas su nùmeru de traballadores at a èssere prus artu de 4.000 onni annu. A custos ddos ant a mandare a traballare in totu Europa, e prus o mancu su 70% dd’ant a fàghere in sa natzione chi ddu est ospitende.

In totale, su 65–75% che a su tantu de afàrios de4,329 miliardos de èuros, at a abarrare a livellu locale-regionale-natzionale e at a pertocare mescamente is aziendas de s’edilìtzia, de sa mecànica, de is istùdios tècnicos de ingegneria, de sa geologia, de is trasportos, de su cummèrtziu a sa minuda e a s’ingrussu, de is logos de acasàgiu e de màndigu. Su chi nd’abarrat – prus o mancu 1,855 miliardos de èuros de afàrios – at a pertocare fornidores istràngios, europeos e nono, chi traballant pro sa produtzione de tecnologias noas impreadas pro fàghere s’interferòmetru: criogenia, òtica, isulamentu sìsmicu, sistema de bòidu.

FASE DE FUNTZIONAMENTU. Cando nche dd’ant a acabare, s’infrastrutura at a tènnere traballadores cualificados meda, cun amministrativos, ma mescamente cun chircadores, tecnòlogos e tècnicos chi ant a traballare in su laboratòriu e ant a istare in cue. In custa comunidade ddoe ant a èssere siat sos chi ant pigadu a traballare in s’istrutura a manera definitiva – prus o mancu 160 pessones -, siat chircadores in bìsitas iscientìficas, si pensat a su mancu 250 chircadores a s’annu chi abarrant pro a su mancu 20 dies peròmine.
Is atividades de isperimentatzione e su funtzionamentu normale de ET ant a fàghere crèschere sa rechesta de benes e servìtzios, chi bortas meda ant a èssere de tecnologia arta, e duncas profetosas pro nde pesare impresas (spinoff) in setores cun produtividade arta, a livellu locale e natzionale. Finas in custa ocasione, a s’efetu diretu de sa rechesta de benes e servìtzios fata dae ET s’agiunghet cussu de is impresas chi donant benes e servìtzios chi ant a pedire àteros benes e servìtzios comente a input. Sa valutatzione econòmica totale de custos efetos diretos e indiretos, assumados cunforma a is informatziones lòmpidas dae istruturas simigiantes, comente Virgo e is LaboratòriosNatzionales de su Gran Sasso de s’INFN, averiguada bene pro mèdiu de una chirca (expert opinion) fata dae unu grupu de iscientziados de s’INFN est calculada aici:

TOTAL OUTPUT EFFECT. Su valore de transatziones onni annu acapiadas a su funtzionamentu de ET est de 127,5 milliones de èuros che pare a unu valore totale, a dies de oe, de 2,7 miliardos de èuros ponende in contu, pro cunventzione, unu tempus prevìdidu de atividade de s’ET de 30 annos.

VALUE ADDED EFFECT. Sa crèschida onni annu de valore in prus cunforma a su total output effectest calculadu in 45,3 milliones de èuros a s’annu chi sunt che pare a unu valore totale a dies de oe de 1,05 miliardos de èuros in unu tempus calculadu de 30 annos.

EMPLOYMENT EFFECT. Su bisòngiu de traballadores, pensende a efètos diretos e indiretos est calculadu in 713 unidades onni annu, boghende·nde is chircadores in bìsita e is dipendentes de s’ET.  S’efetu totale pro 30 annos est che pare a 21.390.

Su 50–60% de s’intrada econòmica cando at a traballare a manera cumprida at a èssere pro sa Regione – unu giru de afàrios de 70 milliones a s’annu e 1,5 miliardos partzidos in is 30 annos de atividade – e at a pertocare mescamente aziendas de is setores e de is fileras issoro chi tenent logos pro dormire, papare e catering, servìtzios de limpiadura, butegas a sa minuda e a s’ingrussu, servìtzios pro sa seguresa, servìtzios de manutentzione de s’infrastrutura, de is impiantos tecnològicos de is software, combustìbiles pro cagentare e energia elètrica. Is traballadores cualificados meda, chi sunt pagados a su livellu de cualìfica issoro, tenent una possibilidade de gastu in su territòriu agiudada dae is contributos de totus is natziones chi ant a leare parte a su progetu. Sa parte chi abarrat at a pertocare isfornidores non locales, natzionales e internatzionales, cun unu giru de afàrios de prus o mancu 60 milliones a s’annu e 1,2 miliardos partzidos in is 30 annos de atividade. Custa parte de intradas econòmicas at a pertocare is aziendas de is setores e de is fileras chi faghent màchinas tecnològicas, software, hardware e una parte de sa manutentzione issoro.
Is atividades de s’ET ant a èssere de profetu in su megioru tecnològicu pro is fornidores de benes e servìtzios e in sa filera de su valore a fùrriu. Custu ca is màchinas, is istrumentos, s’hardwaree su software chi serbint pro onni esperimentu fatu in s’infrastrutura ddos ant a isvilupare pro mèdiu de unu cuncàmbiu fitianu intra de chircadores e fornidores, cun unu tramudu de cumpetèntzias e connoschèntzias. Is fornidores, chi ant a tènnere rechestas fatas cunforma a is istandard internatzionales prus artos, ant a tènnere duncas s’oportunidade de acumprirebenes e servìtzios chi sunt de capia primorosa e annoadora, siat pro su chi pertocat su processu, siat pro is càbidos, cunsideradu chi a s’ispissu ant a èssere cumponentes produidos pròpriu pro is bisòngios de sa comunidade iscientìfica de s’ET. Custu processu de learning by doing tenet unu resurtadu de significu pro unos cantos cuntestos chi mudant in bonu su valore de mercadu de is aziendas interessadas e intra de custos: internatzionalizatzione, annoamentu tecnològicu, connoschèntzia de su mercadu, isvilupu deprodutos noos e abertura a mercados noos, abertura de afàrios e de chirca e isvilupu noos.Sunt cuntestos chi tenent efetos pro is aziendas e chi sunt de importu mannu pro s’ismanniadasòtziu–econòmica sustenìbile e inclusiva de unuPaisu.

A s’efetu sòtziu–econòmicu s’agiunghet un’àteru efetu pro sa sotziedade acapiadu a sa produtzione iscientìfica, a s’annoadura e a su megiorutecnològicu, a sa crèschida de is pessones, as’interessu iscientìficu de su situ e duncas as’ispainadura de sa connoschèntzia produida daes’ET. Cando at a traballare a prenu s’ET at a atirare unu muntone de talentos giòvanos, istudentes de dotoradu, tirocinantes, chircadores, chi, in s’interis chi abarrant in s’istrutura de chirca, ant a achirire cumpetèntzias chi ant a megiorare sa carriera professionale issoro. In prus, atòbios, cunferèntzias, eventos siat intra de espertos siat pùblicos, e initziativas deisparghidura de sa cultura iscientìfica, in ue suntde importu is relatas informales e su cuncàmbiude ideas, s’ant a pòdere fàghere a curtzu de sulogu de s’Einstein Telescope, promovende unuturismu de calidade e prus lìberu e destagionalizadu.

Is piessinnos de annoamentu de s’ET no ant a pertocare sceti is ainas iscientìficas, ma totu is cosas chi ant a agiudare a su fràigu suo. Sa sustenibilidade ambientale, territoriale e energètica at a èssere de primore e est unu valore pro totu su progetu etotu, chi at a pòdere dare ideas pro isvilupare e torrare a tènnere pràticas de balia finas a foras de su setore suo. Giai dae is primas ideas de su progetu, sa comunidade iscientìfica de ET at sighidu critèrios fatos cun atinu e responsabilidade pro su territòriu e s’ambiente, agiudende a agatare solutziones chi assegurent s’impreu bonu de is infrastruturas noas e chi potzant in su matessi tempus megiorare sa calidade de is servìtzios pro is tzitadinos pro nde fàghere gosare su territòriu.

Is istùdios propedèuticos a sa progetatzione, finantziados dae su PNRR cun su progetu ETIC, depent sighire su printzìpiu primàrgiu de non cajonare efetos malos pro su territòriu (DNSH, Do Not Significant Harms) e  is inditos de nde ismenguare s’efetu de is retes infrastruturales, e depent agiudare s’impreu sustenìbile de is resursas (low carbon footprint). Pro esempru, in su sèberu de is logos de intrada a is gallerias a suta de terra s’ant a favorèssere pro su chi podet ideas chi respetent su paesàgiu, comente pro esempru portales de intrada postos in tretos verticales. Finas is domos e is laboratòrios a subra de terra ddos ant a progetare a tales chi siant adatados a su paesàgiu, impreende solutziones de fràigu e impiantìsticas chi siant sustenìbiles.